Voorkom stagnatie bij rouw

Onlangs is mijn oma overleden. De speech die ik op haar begrafenis voordroeg plaatste ik hier op mijn blog, omdat ik dit graag met anderen wilde delen. Het schrijven van de tekst voor en over mijn oma zie ik als een mooie vorm die me helpt bij de verwerking van het verlies. In deze post zal ik het thema rouw nog wat verder belichten, dit keer met mijn psychologische beroepspraktijk als invalshoek.

Rouw, verlies en verwerking

Regelmatig komen er mensen met vragen over rouw bij mij in de praktijk. Het is een breed begrip en kan gaan over rouw na het overlijden van een dierbare, maar bijvoorbeeld ook over rouw na een scheiding, baanverlies, ongewenste kinderloosheid of kansen die je hebt misgelopen. Soms komt iemand met een ogenschijnlijk andere hulpvraag binnen en blijkt tijdens het traject dat er een component rouw bij zit. Dan is het voor mensen niet direct helder dat het ook over rouw gaat en is er psycho-educatie nodig (uitleg over rouw en rouwfasen), om in te zien dat elk verlies kan gaan over rouw en dat dit niet alleen met dood te maken hoeft te hebben.

Verlies

Verlies in het algemeen is ingrijpend omdat je iets of iemand kwijt raakt. Je voelt je leeg doordat wat bij je hoorde en wat je identiteit gaf er niet meer is. Door het overlijden van mijn oma bijvoorbeeld is mijn vader nu ineens wees en heeft hij dus geen ouders meer. Terwijl iemand die zijn baan verliest ineens een stuk identiteit mist dat hij aan zijn werk ontleende.

Rouw is een normaal menselijk proces wat je een aantal keer in je leven tegenkomt. Het ligt dus breder dan alleen verlies van een dierbare. Hoe lang het duurt is voor iedereen anders.

Het kan jaren duren, waarbij het waarschijnlijk is dat er perioden komen dat het beter hanteerbaar is dan in het begin. Bij rouw horen verschillende fasen die elkaar afwisselen en die je allemaal moet hebben doorlopen (vaak meerdere keren) voordat het dragelijk wordt.

De verschillende fasen kunnen een reactie ontketenen, zoals shock, verdriet, boosheid, berusting of acceptatie. Dit kan heel zuiver en puur zijn en hoeft dus niet altijd meteen als klacht te voelen. Pas als rouw stagneert en je in de rouw blijft hangen komt er een moment dat je je klem voelt zitten in je proces. Je ziet dat je niet verder kunt en je blijft in verdriet, boosheid of ontkenning zitten.

Verwerking

Verwerking is de manier om met rouw om te gaan. Een goede verwerking is bij rouw van groot belang. Er zit geen tijd aan vast, de ene verwerking is de andere niet en ieder doet het op zijn eigen manier en tempo. Het is een normaal proces waar je zelf door heen moet en een psycholoog kan dat niet versnellen of verzachten. Hoogstens kan ik iemand erin steunen, maar veel steun kun je ook bij je partner, vrienden, kinderen of andere dierbaren vinden. Als psycholoog kom ik alleen aan rouw als er stagnatie optreedt of als iemand niet begint aan rouw.

Stagneren in rouw kan leiden tot diverse klachten. Denk hierbij aan intens verdrietig of somber blijven, nergens meer plezier uit halen, alles als nutteloos zien, nachtmerries en herbelevingen hebben of angst voelen voor de dood. Pas wanneer iemand in boosheid of verdriet blijft hangen of niet tot berusting kan komen is het goed om er professioneel mee aan de slag te gaan. Vaak werk ik dan met psycho-educatie. Ik kijk ook waar het is gestagneerd en hoe er weer beweging kan komen. Dan komen thema’s als loslaten, afscheid nemen, boosheid hanteren en verdriet durven uiten aan bod.

Ik heb bijvoorbeeld een cliënte gehad van wie haar vader overleed. Haar moeder zat zo in het verdriet dat er nauwelijks ruimte leek te zijn voor het verdriet van mijn cliënte zelf. Ze is toen veel gaan stappen, stortte zich volledig op haar school, relatie en de zorg voor haar moeder. Jaren later kreeg ze last van somberheidsklachten. Ze kwam bij mij binnen met die klachten en gedurende het traject bleek dat ze onvoldoende ruimte had genomen voor haar eigen rouw. Dat zijn we toen dus gaan doen, rouwen.

FOTO CREDIT:
Emotions Examined – GollyGForce
Flickr Creative Commons

Verschillen in verwerking

Impact

Er bestaan lijstjes met de meest impactvolle gebeurtenissen in een mensenleven. Iets is een impactvolle gebeurtenis als het uit je balans brengt. Je voelt daarbij verdriet, boosheid, angst, maar het kan ook blijdschap of euforie zijn. Impactvol is een breed begrip wat op zichzelf niet zo veel inhoud heeft. Het gaat vooral over de hoeveelheid impact, wat precies de impact is en hoelang die blijft bestaan. Het is bijvoorbeeld logisch dat overlijden impactvol is, maar of het een blijvend gevolg heeft wordt pas later duidelijk.

Ik ben niet dus niet persé een voorstander van dat soort lijstjes. Het is namelijk voor iedereen anders wat men als impactvol ervaart. Als je nog nooit met verlies te maken hebt gehad kan baanverlies bijvoorbeeld heel heftig zijn, terwijl als je uit een oorlogsgebied bent gevlucht en je je kinderen hebt zien sterven, je het verlies van je baan als weinig impactvol zal ervaren.

Situatie

Als je toch een vergelijking wilt trekken dan wordt verlies wat niet in de lijn der verwachting ligt vaak als heftiger ervaren dan iets wat je ziet aankomen. Dus bijvoorbeeld het verlies van je kind is doorgaans heftiger dan het verlies van je opa of oma. Bij iemand die te jong sterft zie je vaak ook meer boosheid en shock. Toen mijn oma stierf was er vanzelfsprekend verdriet, maar tegelijkertijd is het oké omdat ze lang en gelukkig heeft geleefd. Hierdoor is het verdriet niet minder, maar wel beter te dragen. Je zit niet met het gevoel van oneerlijkheid. Wanneer iemand sterft door ziekte of geweld spelen er juist wel vragen als ‘waarom moest dit gebeuren?’.

Verder denk ik dat als je het ziet aankomen je wel meer nadenkt over wat je nog wilt zeggen, maar het daadwerkelijke verdiet is niet anders. Het is nog steeds een intens gemis en dat wordt omdat je nog wat hebt kunnen zeggen niet anders. Tenslotte speelt de band die je had met de overledene zeker een rol, maar ook hoe weerbaar je omgaat met verlies.

Verdriet

Iedereen gaat op zijn eigen manier om met verliesverwerking en rouw. Je hebt mensen die goed kunnen uiten en delen. Zij dragen hun verdriet aan de buitenkant, je kunt vaak niet om hun verdriet heen. Er zijn ook mensen die van zichzelf niet verdrietig mogen zijn, ze kroppen alles op (want kwetsbaarheid is zwak). Of mensen die graag alles zelf oplossen en daarom dus weinig uiten. Verder heb je nog mensen die emoties sowieso moeilijk kunnen uiten en dus alles binnen houden of ze huilen alleen maar als er niemand bij is.

Er is ook een verschil tussen hoe mannen en vrouwen ermee omgaan, een verschil wat gelukkig afneemt. Mannen van de 50+ generatie heeft geleerd dat huilen niet mag. Je moet stoer en mannelijk zijn, dus bij die mannen zie ik dat het vaak wordt ingehouden. Mannen onderling zullen hun emoties ook minder vaak openlijk delen dan vrouwen, zeker in een groep.

Gelukkig is het steeds meer geaccepteerd en is huilen niet meer persé fout. Toch worden er nog regelmatig waarde oordelen aan huilen gekoppeld. Bijvoorbeeld niet mogen huilen om iemand die je amper kent of niet mogen huilen tijdens gevoelige speeches. Dit laatste heb ik mezelf toen ik sprak op de begrafenis van mijn oma gewoon toegestaan en daardoor kreeg ik alleen een trilstem en geen grote tranen.