Iedereen is wel eens ergens bang voor. Daar niets mis mee, angst is een gezonde emotionele reactie die je waarschuwt voor gevaar. Ons reptielenbrein staat alleen soms iets te scherp afgesteld, waardoor we overmatig angstig zijn en er last van krijgen in ons leven.
In mijn praktijk zie ik regelmatig mensen met angstgerelateerde klachten. Veelvoorkomend zijn paniek, gegeneraliseerde angst, bindings- en verlatingsangst, levensfase angst, rijangst en faalangst. Sommige mensen worden door hun angst zo beïnvloed en beheerst dat een normaal leven niet meer mogelijk is. Dan is er meestal sprake van een angststoornis.
Angst kent vele vormen en het komt in alle levensfasen voor. Bang zijn voor spoken of monsters zie je bijvoorbeeld al bij kinderen (en gaat vaak vrij snel weer over). Ook meer hardnekkige uitingen van angst kunnen ontstaan (zijn) rond een bepaalde leeftijd. Zo begint een obsessief compulsieve stoornis meestal tijdens adolescentie of vroege volwassenheid.
Ik ga als psycholoog nooit meteen graven. Sommige dingen zijn je nu eenmaal gebeurd, dat tot in detail weten maakt niet altijd dat je het daarmee oplost. Bij hechtingsvragen kan het wel goed zijn om wat meer te snappen van het patroon en welke voorbeelden je hebt gehad, omdat je hechting ook meeneemt in nieuwe vriendschaps- en partnerrelaties.
Bij specifieke angsten vraag ik altijd of mensen de bron van de angst willen weten of vooral minder bang willen zijn. Een specifieke angst of fobie kan symbool staan voor een dieperliggende angst, maar dat hoeft niet. Het kan ook zijn dat bijvoorbeeld moeder bang was voor spinnen en dat het kind dit heeft gekopieert, zonder dat er een diepere angst onder ligt.
More love less fear
Photo by Bram. on Unsplash
Mijn aanpak hangt meestal af van wat voor soort angst iemand heeft. Soms is het genetisch bepaald, maar er kan net zo goed een trauma aan ten grondslag liggen. Het lastige van elke vorm van angst is dat het zich in veel gevallen in een spiraal ontwikkelt. Je krijgt dus angst voor de angst. Fysieke sensaties, gedachten en gevoelens beïnvloeden elkaar negatief.
Wanneer angst chronisch is kan het je leven beheersen. Angst heeft dan nog wel eens een ziektewinst effect; het voelt veiliger om bang te blijven dan om het los te laten. Je bent zo gewend aan angst als staat van zijn, dat je geen idee meer hebt wat er anders kan zijn. In zulke gevallen voelt slachtofferschap fijner dan er vol voor gaan om het te doorbreken.
Mensen die bang zijn willen graag controle. Het hebben van controle is tot op zekere hoogte prima. Het geeft je grip en kan helpen je het gevoel te geven dat je iets aan kunt. Keerzijde is dat je met controle altijd preventief handelt, je handelt dus voordat hetgeen je werkelijk angst bezorgt zich voordoet. In de meeste gevallen gebeurt dat waar je bang voor bent echter niet.
We spreken bij dit soort veiligheidsgedrag over schijncontrole. Bijvoorbeeld in de bioscoop bij het gangpad willen zitten voor het geval dat, door heel de stad camera’s ophangen voor het geval dat, etc. Het heeft wat krampachtigs. De spanning die hierdoor kan ontstaan roept juist kans op ‘nieuwe’ angst op. Wat beter helpt is vertrouwen, veerkracht, optimisme en hoop.
Daarom ga ik als mensen me bezoeken met angststoornissen waar ze niet vanaf komen, vooral in op het leren hanteren van de angst. Het werkt bevrijdend om te leren voorbij de angst te kijken en zien wat er nog meer is: een boeiende baan, lieve kinderen, leuke vrienden, een sport of andere hobby waar je je ei in kwijt kunt.
Person jumping
Photo by Sammie Vasquez on Unsplash
Ik maak voor het leren hanteren van angst graag gebruik van de Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Het belangrijkste daarbij is om ruimte te maken voor je gevoel en te zorgen dat je niet bedolven raakt onder angst. Want dan leeft de angst jou, in plaats van dat jij je leven leeft en dat angst daar een onderdeel van is.
Gedachtenpatronen en lichamelijke sensaties die angst in de hand werken kun je met ACT los leren koppelen. Zo zie je in dat de angst kleiner is dan je dacht en dat het misschien wel te dragen is. Je leert kijken naar je angst in plaats van erin vast te zitten. Je ziet dat je meer bent dan de angst door mindfull te zijn, je waarden te vinden en hiernaar te leven.