Angststoornissen zijn er in vele vormen: specifieke fobieën, paniekstoornissen, dwangstoornissen, sociale fobie, PTSS, straatvrees…zelfs binnen deze categorieën kan de angst zich op verschillende manieren uiten. Maar de rode draad die alle angststoornissen gemeen lijken te hebben, is dat ze gekenmerkt worden door experiëntiële vermijding. In één zin gezegd: het proberen te vermijden, controleren of veranderen van bepaalde innerlijke ervaringen.
Vermijding is een van onze strategieën om problemen op te lossen, en vaak werkt dit ook uitstekend. Een hond vermijden om te voorkomen dat hij je bijt, is een zinvolle strategie. Je kunt niet meer gebeten worden. Maar als je ook de angst zelf wil vermijden, dan zul je ook niet meer willen denken aan honden of er niet aan herinnerd willen worden. Dat is experiëntiële vermijding: het proberen te vermijden of controleren van gedachten, gevoelens, lichamelijke gewaarwordingen en herinneringen en de situaties die deze gebeurtenissen oproepen. Maar het probleem is dat deze strategie niet werkt om controle te krijgen over deze innerlijke ervaringen.
Voorbeelden van vermijding
Het leven van mensen met een angststoornis zit vol voorbeelden van experiëntiële vermijding en niet-acceptatie. Dit kan allerlei vormen aannemen, maar heeft altijd dezelfde functie: geen angst voelen.
Cliënten met een posttraumatische stressstoornis bijvoorbeeld, vermijden vaak lichamelijke gewaarwordingen en alles wat hen aan het trauma doet denken: herinneren en de gevolgen van die gebeurtenissen (flashbacks, dissociatie, gevoelloosheid, spanning).
Ook mensen met paniekstoornissen verzetten zich tegen hun eigen symptomen van lichamelijke ‘arousal’, bijvoorbeeld een verhoogde hartslag of transpireren, alsof deze gevaarlijk of bedreigend zijn en niet gevoeld mogen worden. Zulke mensen zijn letterlijk bang voor hun eigen angst.
Hetzelfde geldt voor mensen die worstelen met een obsessief-compulsieve stoornis. De meeste mensen realiseren zich dat hun rituelen extreem en irrationeel zijn. Toch volharden ze in gedrag dat ten doel heeft hun ongewenste gedachten terug te dringen.
Soorten vermijding
Je zou experiëntiële vermijding kunnen onderverdelen in drie categorieën:
Cognitieve vermijding
Pogingen om niet te denken aan onrustig makende gebeurtenissen. Mensen kunnen bewust kiezen om niet de aandacht te richten om een bepaald aspect van hun persoonlijkheid of op een gebeurtenis die ze verwarrend vinden. Dit kan ook onbewust gaan.
Emotionele vermijding
Pogingen om pijnlijke emoties te blokkeren. Vaak wanneer mensen pijnlijke emotionele ervaringen hebben, verdoven ze zich om de gevoelens van pijn te minimaliseren. Dit kunnen ze bijvoorbeeld doen door gevoelens als woede en verdriet te bagatelliseren, maar ook met drank en drugs proberen sommige mensen hun gevoelens te verdoven.
Gedragsmatige vermijding
Mensen gedragen zich vaak zo dat ze situaties vermijden die psychische pijn uitlokken. Neem bijvoorbeeld een vrouw die bang is om te falen. Zij zou kunnen vermijden om een baan te nemen die goed bij haar capaciteiten past. Door de uitdagende situaties te vermijden, vermijdt zij de pijn en angst die opgeroepen worden door die situaties.
Acceptatie en commitment
Zorgen en angsten over sociale waardering of over problemen van alledag zijn normaal, zolang we toestaan dat ze er zijn en tegelijkertijd doorgaan met wat er in ons leven moet gebeuren. Er ontstaan pas problemen wanneer we negatieve gevoelens waarmee de zorgen gepaard gaan, niet accepteren en zelfs actief uit de weg gaan.
Er zijn verschillende therapeutische benaderingen die zich richten op experiëntiële vermijding. De bekendste daarvan is de Acceptance and Commitment Therapy (ACT). ACT is een relatief nieuwe vorm van gedragstherapie, waarbij cliënten leren om te stoppen met het vechten tegen emoties, gedachten, herinneringen en impulsen waar niet van te winnen valt, en hun tijd en energie te investeren in zaken die werkelijk van belang zijn en die ze kunnen beïnvloeden, zoals hun eigen gedrag.
Mensen leren dat het oké is om ongewenste gedachten en gevoelens te hebben, en ze te beschouwen als ervaringen die nu eenmaal ervaren willen worden. Daarnaast wordt er een sterk accent gelegd op het identificeren van belangrijke waarden en doelen in het leven van de cliënt en het ondernemen van doelgerichte actie. ACT gaat dus over acceptatie èn verandering. Uiteindelijk is de filosofie achter ACT er één waar ieder mens wel iets mee kan:
“Accepteer kalm datgene wat je niet kunt veranderen,
vind de moed om datgene te veranderen wat je wel kunt veranderen,
en ontwikkel de wijsheid om het verschil te zien”
Bekijk het filmpje waarin wordt uitgelegd hoe ACT werkt:
Bedankt voor het delen van verschillende van angstvermijding. Ik kan mij voorstellen dat dit voor sommigen een goede strategie is, maar dat niet iedereen langdurig zijn angsten kan vermijden. ACT klinkt als een goede therapie voor een langdurige oplossing.