Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme. Maar als de pijn aanhoudt en chronisch wordt, heeft het geen signaalfunctie meer maar belemmert het ons in ons bestaan. Naar schatting heeft 20% van de mensen boven de 18 jaar last van chronische pijn. Veel mensen met chronische pijnklachten komen in behandelingen terecht waar vooral op de pijn wordt gelet en niet op de psychische en mentale invloed ervan.
Er zijn verschillende vormen van chronische pijn zoals weefselpijn (bijv. pijn na ontstekingen, fracturen en artrose) en zenuwpijn (door beschadigingen van het zenuwstelsel zelf). De meest voorkomende vorm is de chronische pijn waarvoor geen aanwijsbare oorzaak gevonden kan worden. De pijn heeft vaak grote invloed op het leven van de patiënten. In de meeste therapieën staat de vraag “Hoe kom ik van de pijn af” centraal. Maar als alles al geprobeerd is en de pijn blijft, moet je er in zekere zin mee leren leven en proberen je kwaliteit van leven zoveel mogelijk te verbeteren.
Acceptance and Commitment Theory
Dat is kort gezegd het doel van Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Er is steeds meer bewijs dat ACT het emotionele, fysieke en sociale functioneren van patiënten met chronische pijn kan verbeteren. Ook patiënten die vasthouden aan het idee dat hun pijn puur lichamelijk is, zijn hierbij gebaat. ACT richt zich niet op het verminderen van de pijn of de stress, maar op het verbeteren van het functioneren van de patiënt door middel van acceptatie- en mindfulnessmethoden. Het doel is om de psychologische flexibiliteit van de patiënt te vergroten. ACT verstaat hieronder: “Het vermogen om effectief te handelen in overeenstemming met persoonlijke waarden en doelen, ook al zijn er potentieel verstorende gedachten of gevoelens aanwezig.” ACT probeert patiënten ‘pijn’ te leren aanvaarden en handvatten te geven waarmee iemand ondanks de pijn toch een waardevol leven kan leiden.
Aanvaarden van pijn
ACT heeft als visie dat ‘lijden’ bij het leven hoort. Alle pogingen om dit interne lijden te onderdrukken gaan daarbij ten koste van een waardevol leven. ACT maakt onderscheid tussen ‘schone pijn’, de pijn die er gewoon is, en ‘vuile pijn’, de pijn die ontstaat omdat je de schone pijn niet wil. Mensen stellen vaak alles in het werk om de nadelige invloed van de pijn niet te hoeven voelen, maar dit werkt vaak averechts. ACT leert mensen de schone pijn toe te laten, zodat de vuile pijn verdwijnt. Mensen hebben vaak het idee dat als hun pijn over is, ze weer verder kunnen met hun leven. Bij ACT leren ze beseffen dat ze daar nu ook al mee kunnen beginnen.
Cognitieve defusie
De patiënt gaat zijn eigen gedachten en uitspraken vaak als absolute waarheid zien. Ze ‘zijn’ als het ware wat ze denken. Dit wordt cognitieve fusie genoemd en is in de visie van ACT niet juist. Door middel van cognitieve defusie wordt de patiënt als het ware losgeweekt van zijn starre opvattingen. De patiënt leert een observerende houding aan te nemen ten opzichte van zijn eigen gedachten, gevoelens en andere ervaringen. Hij leert te ervaren zonder direct te reageren. Dit wordt het ‘observerende zelf’ genoemd. Ook het gebruik van metaforen is een hulpmiddel om los te komen van de verbale werkelijkheid
Psychologische flexibiliteit
Het accepteren van de pijn en cognitieve defusie zijn twee van de processen richting de psychologische flexibiliteit waar ACT naar streeft. Andere processen zijn:
– Mindfulness: de patiënt leeft meer vanuit het actuele moment met zijn mogelijkheden en onmogelijkheden, dan vanuit ideeën over het verleden of de toekomst
– Het zelf als context: de patiënt definieert zichzelf niet zozeer als een pijnpatiënt, maar als een mens met verrassend veel eigenschappen, waarvan pijn er slechts één is.
– Waardenkompas: de patiënt blijft ruimte en contact houden met diepere levenswaarden die hij/zij erg belangrijk vindt
– Waardengericht handelen: de patiënt doet er alles aan om deze persoonlijke levenswaarden vorm te geven
Kortom: als er sprake is van aanvaarding is iemand beter in staat te leven volgens zijn waarden. Hij hoeft niet meer alle energie te stoppen in het onderdrukken en controleren van de pijn. Of als metafoor: in plaats van de strandbal onder water te houden, kan de patiënt deze loslaten en weer gaan zwemmen.
Bekijk ook eens het filmpje over ACT in het artikel over vermijding.